+1 °С
Облачно
Все новости
10
Литература
17 Июля 2019, 14:07
ИЛЕМ, ТЕЛЕМ, ХАЛҠЫМ...
Ғәлиә КӘЛИМУЛЛИНА Ғәлиә Кәлимуллина (Фәйзуллина) 1964 йылдың 8 июнендә Ишембай районы Иҫәкәй ауылында тыуған. Тыуған ауылында – һигеҙ йыллыҡ, Маҡар ауылында урта мәктәптә белем ала. Башҡорт дәүләт университетын тамамлағандан һуң тыуған яҡтарына эшкә ҡайта. Төрлө йылдарҙа Маҡар урта мәктәбендә башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, Ишембай мәғариф бүлегендә туған телдәр уҡытыу белгесе, Ә.Вәлиди исемендәге башҡорт гимназия-интернатында фәнни-методик эштәр буйынса директор урынбаҫары булып эшләй. Әлеге көндө ошо уҡ гимназияла тел һәм әҙәбиәт дәрестәрен алып бара. Башҡортостан һәм Рәсәй Яҙыусылар берлеге ағзаһы, Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы.
Ҡумыҙ сыңы
Ҡумыҙ сыңы сал Күк тыны микән,
Дала моңо микән:
Сың!.. Сың!.. Сың!..
Һәр бер өнө зиһенемде тиртә,
Йөрәгемә сиртә был тылсым.
Ер-Әсәнең иңрәүҙәре микән,
Әрнеүҙәре микән:
Сың!.. Сың!.. Сың!..
Сулпы сыңдарында ошо һағыш,
Ҡашмауҙарҙа йәшәй был тылсым.
Аҡбуҙаттың текә тояҡтары
Шулай бейегәндер:
Сың!.. Сың!.. Сың!..
Ҡайһы быуаттарға алып осор –
Ҡанатлы ла икән был тылсым!..
Ә быныһы – булат ҡылыс сыңы,
Ҡая – ташты ҡайрай:
Сың!.. Сың!.. Сың!..
Ҡаным таный һине, аңым таный,
Азатлыҡтың йәне был тылсым!..
Сал Күктәрҙән аҙан килә Ергә –
Рухым тере әле:
Сың!.. Сың!.. Сың!..
Халҡым моңо – Күктәр моңо бит ул,
Ҡумыҙ булып сиртә шул тылсым.
Илем, телем, халҡым
Башҡортостан әгәр йәшәй тиһәң,
Бер йәнемә миллион үлем бир!
Ш.Бабич.
Һин ҡалҡаны булып илгенәмдең
Ил ағаһы, әйҙә, күкрәк кир!
Илгенәйем әгәр йәшәй тиһәң,
Бер йәнемә миллион үлем бир!
Һин йөрәге бул да шул ҡалҡандың
Ил әсәһе, фатихаңды бир.
Телгенәйем әгәр йәшәй тиһәң,
Бер йәнемә миллион үлем бир!
Милләтеңдең бишеге һин, ҡыҙым,
Йөҙө, һүҙе, йәме һәм йәне.
Йөрәк һүҙең булһын илгенәмдең
Киләсәге менән үткәне.
Бөгөнгөһө һин бит илдең, улым,
Халҡың менән һүҙең булһын бер.
Халҡым, телем, илем йәшәй тиһәң,
Бер йәнемә миллион үлем бир!
Телле булһаҡ ҡына беҙ халыҡбыҙ,
Беҙ тел менән Илгә терәүбеҙ!
Беҙ телебеҙ менән бер яҙмышлы,
Беҙ телебеҙ менән берәүбеҙ!
Торатау рухы
Мин – Торатау!
Рухым Күккә ашҡан,
Йыһан бына баш осомда ғына.
Тын алышын уның белгең килһә,
Таштарыма ят та – Ерҙе тыңла...
Таштарыма ят та – Ерҙе тыңла:
Ер күсәре – минең йөрәгем ул.
Ер әйләнһен тиһәң, мине һаҡла,
Минең һүҙем, минең терәгем бул.
Таштарыма ят та – Ерҙе тыңла:
Әүлиәләр уҡыр һиңә доға.
Минең рухым – ошо Ер хәтере
Сал таштарым булып һиңә баға.
Ерҙең күҙҙәренә ҡара: ниңә
Салҡан ауған икән Туғарсалған?
Итәгемә һыйынып ҡына һыҡтай –
Йыһан йәше бит ул Ергә тамған.
Салҡан ауған...
Хәлгенәһе уның
Тилмерептәр Күккә бағырлыҡ бит.
Тауы ауһа, Йыһан һуҡырайыр,
Ул былай ҙа көндөҙ яҡты эҙләп,
Йылы эҙләп усаҡ яғырлыҡ бит...
Тауҙы йотам, тигән әҙәмдәрҙең
Йөҙҙәрендә осмот нур күренһә?!
Ер нишләр һуң, кендек бауы өҙөлөп,
Ҡанһырауҙан Ҡояш һүрелһә?!
Йыһан нишләр?!
Минең менән бергә
Тәгәрәһә был Ер Йәһәннәмгә?..
Бына шуны нисек аңлатайым,
Ҡан көҫәгән ҡанһыҙ әҙәмдәргә?
Ерҙе Йыһан менән мин бәйләйем,
Сал Күккә баҡ: мин уҡыйым аят.
Йөрәгеңдә Йыһан тынын ишет,
Кем булһаң да, булма Йыһанға ят!
Мин бит донъяларға Ер-Йыһандың
Күҙе менән бағам:
Мин – Торатау!
Йыһан һаҡсыһы мин –
Ҡағылмағыҙ,
Юҡһа, туфан ҡалҡыр,
Сығыр ҙур яу!..
Мин – Торатау!
Ап-аҡ таштарымды
Аҡ доғалыҡ итеп йәй алдыңа.
Күтәрермен һине баш осома,
Ер күсәрен һаҡлап ҡала алһаң,
Ҡалҡан була алһаң үҙ халҡыңа.
Заты Урал булғандарға
(Әхмәт ағай Сөләймәновтың яҡты иҫтәлегенә)
Кәңәш бирә йөрөнөгөҙ,
Кәңәш ала йөрөнөк.
Их, ҡуймаһаҡ ине Һеҙһеҙ,
Кәңәшленән төңөлөп...
Һәр һүҙегеҙ – бер уй ине,
Бар ине бер ғилләһе!
Уй йомарларға ла Һеҙҙән
Өйрәндек бит, билләһи!
Урал батыр илдәренең
Изге рухы инегеҙ.
Нисә ҡустығыҙ бар ине,
Нисәү ине һеңлегеҙ?!
Йәнебеҙҙе уҡмаштырған
Ағайыбыҙ инегеҙ.
Ағайлы кеше – бәхетле,
Терәү ине иңегеҙ.
Кәңәш бирә йөрөнөгөҙ
Һәммәбеҙгә һәр даим.
Сүпләй Ҡатил берәм-берәм
Ағайҙарҙың ниндәйен!..
Заты Урал булғандарға
Ҡатил биг(е)рәк аяуһыҙ.
Ил эсендә бер инегеҙ,
Тороп ҡалдыҡ таяуһыҙ.
Кәңәш бирә йөрөнөгөҙ,
Кәңәш ала йөрөнөк.
Их, ҡуймаһаҡ ине Һеҙһеҙ
Ҡатилдарҙан еңелеп...
Ҡан хәтере
– Атай һүҙен ңиңә тотманың һин,
Әйтсе, Шүлгән?
Һорауыма күлдең төптәренән
Яуап көтәм.
Һорауыма бынау мәмерйәнән
Яуап көтәм.
–Ағайыңа ниңә ҡул күтәрҙең,
Әйтсе, Шүлгән?
Тын алышың тоям. Гүр һалҡыны
Бәрә йөҙгә.
– Анау таш һын, Шүлгән, хас һин булып,
Ҡарай күҙгә.
Һиңә табан мин атлайым микән,
Һинме миңә?
– Әсәйеңдең күҙ йәштәрен, Шүлгән,
Ҡойҙоң ниңә?
Төпкә үтәм. Үҙ аяҡтарыма
Етмәй көсөм.
Ҡарғышын да яҙған халҡым ташҡа,
Яҙған үсен...
Таш һын буйлап тере тамсы:
Тып... тып...
Илай Шүлгән!?
– Һыу бөркәйемме һуң һиңә, Шүлгән,
Тере күлдән?..
– Ул күл минең күҙ йәштәрем бит ул,
Шуға тере...
Таш иретер ғазаптарым улар –
Ҡан хәтере...
Ут
(Рәми Ғарипов рухына)
Беҙ осрашҡан булһаҡ,
Булмышыңды
Таныр инең микән миндә, Рәми?!
Йөрүҙәнгә таш ырғыттым,
Сумды!..
Йылғаң ҡабул итте мине, Рәми!?.
Ҡайҙа бында һин ут яҡҡан үркәс,
Ут йылыһын һаҡлай бит ул таш та?!.
... Усаҡ урынында оҙаҡ-оҙаҡ
Яланаяҡ баҫып торҙом башта.
Тупраҡ эҫе бында...
Табандарым
Тойҙо, тойҙо һинән ҡалған утты!
Һиңә мендәр булған таш – ошолор...
Ул минең дә күҙ йәшемде йотто...
Йотто!.. Йотто!..
Беҙ танышбыҙ икән!..
Беҙ танышбыҙ икән, Рәми?!.
Рәми?!.
Был – һинең ер!..
Йылылығын тоям!..
Был – һинең йыр!..
Һаумы, Рәми?!.
Рәми!?.
Ҡыуышыңды, ҡара, һаман иҫән,
Эстәренә хәҙер ғәм, нур тулыр...
Был донъяға ҡабат ҡайтҡанға ла
Ожмах кеүек мөйөш –
Ошо булыр...
Бер һылыуың, һиңә типтер инде,
Еләк элеп киткән тәлгәш-тәлгәш...
– Тәме һаҡланғанмы?!
Әйҙә шуны,
Һин йыр ит тә һәммәбеҙгә өләш...
Усаҡ яғам, тиһең,
Ә мин ҡурҡам...
Хәүеф-хәтәр тулы һаман урман.
Ризаһыңмы, ҡыуыш һуҡмағына
Моңлоларҙың ғына юлын борһам?
Һинән ҡалған утты, ел тейҙермәй,
Күкрәгемдә йөрөтәм мин, Рәми!
Усаҡ яҡмай ғына йылынайыҡ,
Ил-йортто ут ялмар, Рәми!?.
Рәми!?!
Усаҡ яҡмай ғына йылынайыҡ...
Йыр-моңобоҙ йөрәкте ут итһен!
Ошо уттан меңәрләгән йөрәк
Йәшәр өсөн көс, ғәм алып китһен!
Гонаһ шомлоғо
Ни ғиллә был?!
Нисек күҙ йомайым?!
Ошомо ни сара әүрәтер!?
Һөлөк кеүек ирҙәр подиумға
Шыр яланғас көйө сығып баҫҡан,
Ҡапламаған хатта ғәүрәтен...
Һаташаммы, тиһәм...
Ялт-йолт килеп,
Ҡыҙарғандай булды монитор.
«16+» әйтә:
– Оят булһа,
Күҙҙәреңде, инәй, йомоп тор...
– Күргәнең юҡмы ни?!
– Ха-ха, хи-хи...
– Тоттороғоҙ суҡмар ҡулыма!
Ысын ирҙең ниндәй булғанлығын
Күрһәтәйем бынау улыма!..
Тфү, ғәрлеге!
Оят, тип әйтеүҙән
Уҙған инде былар – кәсеп бит...
«Һис юғы тоҙ менән...»
Йөрөр ине
Оят еркәйҙәре әсетеп...
Йән әсеүҙән мин, урамға сығып,
Һауаларға ҡарап олойом.
Ошо айҙа (гонаһ шомлоғомо?!)
Ике тапҡыр тулдың бит, Айым?!
Яңылыша буламы һуң инде:
Күк Кәнсәләрендә хаҡ теүәл.
Их һеҙ, иргәнәктәр!..
Гонаһ булып,
Яралдығыҙ мәллә һеҙ әүәл?..
Салыш ҡабырғанан әүәләнеп,
Йән өргәндә миңә Илаһым.
Мин бит Ерҙә Әҙәм ҡосағында
Йәшәр өсөн ғүмер һораным.
Бындай түбәнлеккә ни төшөрҙө,
Осһоҙланды тәүҙә ҡайһыбыҙ?..
...Ғәрлегенән Күктәр ишелер ҙә
Шартлар төҫлө, ана, Айыбыҙ.
Мин был йәндең йәр-йәндәше түгел,
Мин был тәндә түгел ҡабырға!..
Нисек итеп булмышымды яҡлар
Яралмышҡа аҡлау табырға?!
– У-у!.. У-у!..
Суҡмарымды ғына
Алһын ине береһе ҡулымдан.
Үҙем башлап күҫәк күтәрергә
Тартындыра барыбер бер еренә
Маһайыптар торған ир – һындан...
Ҡот эҙләйем
Ут эҙләйем...
Бик-бик кәрәк ине.
Ут – ҡот бит ул,
Буламы ни утһыҙ?!
Юғалттым да утты – йөрәгемде...
Бына хәҙер йәшәйем мин ҡотһоҙ.
Ҡот эҙләйем...
Бик-бик кәрәк ине.
Ҡот – көс бит ул
Ерҙә баҫып торор.
Ҡотһоҙ ҡалһаң,
Тәнең, йәнең, аҙаҡ...
Тамырҙарың –
Зат-ырыуың ҡорор.
Ҡот эҙләйем!
Ҡот ҡояйыҡ әле
Йәнемә лә, ырыу-затыма ла.
Ҡот ҡояйыҡ,
Терелерлек булһын,
Сит-яттарҙың
Йылыһына әүрәп,
Утһыҙ ҡалып барған халҡыма ла.
Өфөм! Өфөм!
Өфө урамдары моң ғына ул,
Йыр ғына ул Өфө урамы!
Өфөләрҙә ҡалған эҙҙәренә
Хыял нисә барып ураны.
Өфө урамдарын бер үтәйек,
Салауатҡа барып етәйек.
Ҡайҙа гармун, ҡайҙа бында ҡурай,
Тыпырҙатып бейеп китәйек.
Өфө урамдары йыр ғына ул,
Моң ғына ул Өфө урамы.
Йәшлегемде йырға әйләндергән
Өфөмдө һуң онотоп буламы?!
Салауатлы йәшлегемде юллап,
Салауатҡа табан йүгерәм.
Өфөм! Өфөм!
Әллә йәшлегемде,
Әллә һине шулай үҙ күрәм.
Өфөм! Өфөм!
Беҙҙе осраштырҙы,
Табыштырҙы беҙҙе йыр-ҡала.
Беҙҙе осраштырған өфөләрҙе
Һағынып йәшәр өсөн йыр ҡала.
Иҫәкәйем
Ауылым, тип йырҙар яҙғаным юҡ,
Яратмайым түгел, яратам ул.
Ауылымдың мин дә бер ҡошсоғо –
Көҙ китәм дә, яҙын – йән атам ул.
Тыуған тупрағыма...
Тарта мине
Һулар һауам, эсер һыуҙарым да.
Атыр таңдар, байыр ҡояшым да...
Әле яҙылмаған йырҙарым да.
Үҙ-үҙемде эҙләп ҡайтам унда,
Шул тупраҡта ҡалған йәнгенәмде.
Сит ерҙәрҙә, юҡ, йәнемде түгел,
Таныйҙар бит бары тәнгенәмде...
Бында мин үҙ.
Йәнем ярылған ер –
Йырым яралған ер, Иҫәкәйем...
Йән яралған ерҙең серен йырға
Һалалмаһам, йәнде нишләтәйем,
Иҫәкәйем – йәнем киҫәккәйе...
Атым – затым
«Ат биреп тор әле, ағай,
Ҡапылда ат кәрәкте».
С.Әбүзәр.
Үҙе ҡулы менән атай
Һатып ебәрҙе атты.
Эй, инәлдем атайыма
Һатма, тип атты – һатты.
Ағай китте әрмеләргә,
Имеш, юҡ ат ҡараусы.
Миңә ышанманы атай,
Имеш, мин тик йыраусы.
Йыраусыға ат ышанып,
Тапшырамы ни кеше?!
Йыраусының ҡағыҙ менән
Ҡәләмдә генә эше.
Йөрәгемдә ат барлығын
Һиҙмәгән ул, күрәһең.
Атың бар икән, һин – кеше,
Атың бар – һин түрәһең.
Бына хәҙер атлыларға,
Атһыҙлыҡ баш эйҙерә.
Атҡа эйә р һалыр ерҙә,
Үҙе(е)ңә йүгән кейҙерә.
«Ағай ҡайтһын ғына әле,
Атлы булырбыҙ тағы!..»
Эй, йөрәктең атлы сағы,
Эйәр-йүгәнле сағы!..
Ағай ҡайтты, өйгә генә
Теймәне ҡул-аяғы.
Һарайҙарҙа кешнәп торған
Ат юҡлыҡ шул баяғы.
«Ат биреп тор әле, бабай,
Ҡапылда ат кәрәкте...»
Атлыларҙың һарайынан
Алып сығам йөрәкте.
Йүгән кейеп, тәртәләргә
Егелдем шул заманда.
Йөрәгемдәге атҡайым
Кешнәй әле һаман да.
Ҡәләм менән ҡамсылайым
Йөрәктәге атымды.
Ул танытыр бала саҡта
Ат һорап, ҡапҡа шаҡыған
Атһыҙ ғына затымды.
Аҙаштырма, елкән!
Һин бит миндә оҙон-оҙаҡ йылдар
Йәшәгәнһең икән.
Таныны ла һине бер хыялым –
Кирҙе ап-аҡ елкән.
Шул хыялым зәңгәр диңгеҙенә
Йөҙөп китеп бара.
Ярҙарына кире ҡайталырмы –
Алыҫая ара.
Алда – зәңгәр офоҡ, төпһөҙ диңгеҙ,
Күктәр бына – аяҙ!..
Үҙ-үҙемә табан алып китте
Мине быйылғы яҙ.
Оҙаҡ йылдар башҡа һын-асылда
Йәшәгәнмен икән.
Үҙ-үҙемә табан йөҙөп барам,
Аҙаштырма, елкән!
Офоғоң – хыялдарың
Ун ете тапҡыр икәүләп
Ҡайттыҡ, ҡыҙым, Ер урап.
Ҡанаттар нығытаһыңдыр,
Дүрт офоғоңа ҡарап.
Офоҡ дүртәү генә түгел,
Үҙ офоғо һәр кемдең.
Ҡыҙым, инде офоҡтарҙың
Төрлөһөн күреп белдең...
Офоғоңа буй етмәһен –
Көмбәҙгә күнегә күҙ.
Түбәң күккә тейгәндә лә,
Офоғоңдо юлла, түҙ.
Көмбәҙҙәрҙең, булғылай ул,
Ергә эйелгән сағы.
Була уларҙың бик бейек
Йәки бик тәпәш сағы.
Көмбәҙҙәрҙе иң күтәрә,
Күтәрә уны йөрәк.
Күгең ишелмәһен, тиһәң,
Киңерәк офоҡ кәрәк.
Офоҡ артында ни барын
Тик хыял ғына белә.
Хыял – арғымаҡ,
Ул һәр саҡ
Офоҡҡа ҡарап елә.
Офоҡ – көмбәҙгә терәү ул,
Ныҡ булһын хыялдарың.
Хыялыңды тышауларға
Бер ни ҙә ҡыялмаһын.
Күгең ишелмәһен, тиеп,
Торам ҡанаттар һорап.
Офоҡ артында – офоҡ ул,
Ул асыла йә... ябыла
Ҡанаттарыңа ҡарап.
Читайте нас:
