Исем туйы (башҡорт йолалары)

Ырымбур башҡорттарының бәпес туйында күрше инәй сабыйҙың бер нисә бөртөк сәсен ҡырҡып, Ҡөрьән эсенә һала. Үҫеп еткәс, бала уны Сәс әсәй тип йөрөтә.

Исем туйын бәпес тыуғандан һуң өсөнсө көнгә йәки 40 көн үткәс уҙғарғандар. Был боронғо йола исем ҡушыуҙың әһәмиәтен, уның бала яҙмышына йоғонтоһо мөһимлеген һаҡлаған мәғәнәһе менән бөгөнгәсә килеп еткән.

Әгәр ғаиләлә яңы тыуған бала үлеп ҡалһа, артабанғы сабыйҙы яулыҡҡа төрөп, сит кешеләргә биргәндәр. Улар бәпесте өй тирәләй йөрөтөп, тәҙрә шаҡыған һәм: «Бәпес һатабыҙ! Кем ала?!» – тип һораған.

Сабыйҙың ата-әсәһе уларға аҡса түләп, тәҙрә аша һатып алған. Унан һуң бүтән сит кешеләргә биргән. Бындай алыш-биреш өс тапҡыр ҡабатланған. Йәнәһе, яман көстәрҙең күҙен быуып, бәпесте сит кешеләрҙән һатып алғандар.

Ошо йоланан һуң бәпескә Һатыбал тип исем ҡушҡандар. Ә уның ысын исеме бала балиғ булғансы бер кемгә лә әйтелмәгән.

Балаға исем ҡушыу йолаһы «Башҡорттар» китабында («Ғилем» нәшриәте) ентекле яҙылған.

Исем туйы аҙан әйтеүҙән башланған, унан һуң мулла, баланың ике яҡ ҡолағына өсәр тапҡыр: «Исемең фәлән-фәлән була!» – тип өндәшкән.

Байрамға килгән ҡунаҡтарҙы итле ризыҡтар, ярма аштары, ҡоймаҡ менән һыйлағандар. Татлы бәлештәр менән баллап сәй, ҡымыҙ эсергәндәр.

Шуныһы мөһим: исем туйына килгән ирҙәрҙе һәм ҡатындарҙы сиратлап һыйлағандар, тәүҙә ир-атты, һуңынан – ҡатын-ҡыҙҙы. Башҡортостандың ҡайһы бер райондарында барыһы ла бергәләп байрам иткән, әммә ирҙәр һәм ҡатындар шаршауҙың ике яғында ултырған.

Исем ҡушҡан көндө бәпескә атап Ҡорбан салғандар, уның ҡанын сабыйҙың маңлайына һәм ҡолаҡ ситтәренә һөрткәндәр. Башҡорттар ҡандың һаҡлау көсөнә ышанған, ҡан һаулыҡ һәм көс бирә, иҫәндәр менән әруахтар рухын бәйләй, тип инанғандар.

Баланың ҡул суҡтарына төрлө төҫлө ептәр бәйләгәндәр. Уға яҡты яҙмыш, мул тормош юрағандар.

Үҙ сиратында сабыйҙың әсәһе лә килгән ҡунаҡтарға бүләктәр таратҡан. Кендек инәһенә, әсәһенә һәм ҡәйнәһенә күлдәк йә күлдәклек тауар, яулыҡ йә аҡса бүләк иткән, ҡунаҡтарға – таҫтамалдар һәм яулыҡтар. Муллаға көмөш тәңкә бирелгән. Ул аҡсаны: «Минең улым (ҡыҙым) көмөш кеүек ныҡ, сәләмәт булһын!» – тип теләк әйтеп алған.

Ҡунаҡтар ҙа буш ҡалмаған, яңы тыуған сабыйға кейем-һалым, кәрәк-яраҡ бүләк иткән, борон хатта мал әйткәндәр.