+24 °С
Облачно
Все новости
ФОЛЬКЛОР
30 Декабря 2021, 09:00
Исем туйы (башҡорт йолалары)
Исем туйы тәүҙә бишек туйының бер өлөшө генә була, ләкин ваҡыт үтеү менән, әһәмиәтен үҙгәртеп, башҡорттарҙың бәпес туйы йолаларында иң мөһим урынды биләй.
Исем туйы (башҡорт йолалары)
Ырымбур башҡорттарының бәпес туйында күрше инәй сабыйҙың бер нисә бөртөк сәсен ҡырҡып, Ҡөрьән эсенә һала. Үҫеп еткәс, бала уны Сәс әсәй тип йөрөтә.
Исем туйын бәпес тыуғандан һуң өсөнсө көнгә йәки 40 көн үткәс уҙғарғандар. Был боронғо йола исем ҡушыуҙың әһәмиәтен, уның бала яҙмышына йоғонтоһо мөһимлеген һаҡлаған мәғәнәһе менән бөгөнгәсә килеп еткән.
Әгәр ғаиләлә яңы тыуған бала үлеп ҡалһа, артабанғы сабыйҙы яулыҡҡа төрөп, сит кешеләргә биргәндәр. Улар бәпесте өй тирәләй йөрөтөп, тәҙрә шаҡыған һәм: «Бәпес һатабыҙ! Кем ала?!» – тип һораған.
Сабыйҙың ата-әсәһе уларға аҡса түләп, тәҙрә аша һатып алған. Унан һуң бүтән сит кешеләргә биргән. Бындай алыш-биреш өс тапҡыр ҡабатланған. Йәнәһе, яман көстәрҙең күҙен быуып, бәпесте сит кешеләрҙән һатып алғандар.
Ошо йоланан һуң бәпескә Һатыбал тип исем ҡушҡандар. Ә уның ысын исеме бала балиғ булғансы бер кемгә лә әйтелмәгән.
Балаға исем ҡушыу йолаһы «Башҡорттар» китабында («Ғилем» нәшриәте) ентекле яҙылған.
Исем туйын бәпес тыуғандан һуң өсөнсө көнгә йәки 40 көн үткәс уҙғарғандар. Был боронғо йола исем ҡушыуҙың әһәмиәтен, уның бала яҙмышына йоғонтоһо мөһимлеген һаҡлаған мәғәнәһе менән бөгөнгәсә килеп еткән.
Әгәр ғаиләлә яңы тыуған бала үлеп ҡалһа, артабанғы сабыйҙы яулыҡҡа төрөп, сит кешеләргә биргәндәр. Улар бәпесте өй тирәләй йөрөтөп, тәҙрә шаҡыған һәм: «Бәпес һатабыҙ! Кем ала?!» – тип һораған.
Сабыйҙың ата-әсәһе уларға аҡса түләп, тәҙрә аша һатып алған. Унан һуң бүтән сит кешеләргә биргән. Бындай алыш-биреш өс тапҡыр ҡабатланған. Йәнәһе, яман көстәрҙең күҙен быуып, бәпесте сит кешеләрҙән һатып алғандар.
Ошо йоланан һуң бәпескә Һатыбал тип исем ҡушҡандар. Ә уның ысын исеме бала балиғ булғансы бер кемгә лә әйтелмәгән.
Балаға исем ҡушыу йолаһы «Башҡорттар» китабында («Ғилем» нәшриәте) ентекле яҙылған.
«Исем ҡушыу йолаһы башҡорт халҡында Ислам дине талаптарына ярашлы башҡарылған. Мулла саҡырғандар, Кендек инәһен, яҡын туғандарын йыйғандар. Өйгә шайтан инмәһен өсөн, мулла килгәнсе ишек-тәҙрәләрҙе, йүшкәләрҙе яҡшылап ябып ҡуйғандар. Бәпесте йыуындырып, таҙа йүргәккә төргәндәр, ирененә бал тамыҙғандар һәм, башын көнсығышҡа ҡаратып, мендәргә һалғандар», – тип яҙыла был китапта.
Исем туйы аҙан әйтеүҙән башланған, унан һуң мулла, баланың ике яҡ ҡолағына өсәр тапҡыр: «Исемең фәлән-фәлән була!» – тип өндәшкән.
Байрамға килгән ҡунаҡтарҙы итле ризыҡтар, ярма аштары, ҡоймаҡ менән һыйлағандар. Татлы бәлештәр менән баллап сәй, ҡымыҙ эсергәндәр.
Шуныһы мөһим: исем туйына килгән ирҙәрҙе һәм ҡатындарҙы сиратлап һыйлағандар, тәүҙә ир-атты, һуңынан – ҡатын-ҡыҙҙы. Башҡортостандың ҡайһы бер райондарында барыһы ла бергәләп байрам иткән, әммә ирҙәр һәм ҡатындар шаршауҙың ике яғында ултырған.
Исем ҡушҡан көндө бәпескә атап Ҡорбан салғандар, уның ҡанын сабыйҙың маңлайына һәм ҡолаҡ ситтәренә һөрткәндәр. Башҡорттар ҡандың һаҡлау көсөнә ышанған, ҡан һаулыҡ һәм көс бирә, иҫәндәр менән әруахтар рухын бәйләй, тип инанғандар.
Баланың ҡул суҡтарына төрлө төҫлө ептәр бәйләгәндәр. Уға яҡты яҙмыш, мул тормош юрағандар.
Үҙ сиратында сабыйҙың әсәһе лә килгән ҡунаҡтарға бүләктәр таратҡан. Кендек инәһенә, әсәһенә һәм ҡәйнәһенә күлдәк йә күлдәклек тауар, яулыҡ йә аҡса бүләк иткән, ҡунаҡтарға – таҫтамалдар һәм яулыҡтар. Муллаға көмөш тәңкә бирелгән. Ул аҡсаны: «Минең улым (ҡыҙым) көмөш кеүек ныҡ, сәләмәт булһын!» – тип теләк әйтеп алған.
Ҡунаҡтар ҙа буш ҡалмаған, яңы тыуған сабыйға кейем-һалым, кәрәк-яраҡ бүләк иткән, борон хатта мал әйткәндәр.
Шуныһы мөһим: исем туйына килгән ирҙәрҙе һәм ҡатындарҙы сиратлап һыйлағандар, тәүҙә ир-атты, һуңынан – ҡатын-ҡыҙҙы. Башҡортостандың ҡайһы бер райондарында барыһы ла бергәләп байрам иткән, әммә ирҙәр һәм ҡатындар шаршауҙың ике яғында ултырған.
Исем ҡушҡан көндө бәпескә атап Ҡорбан салғандар, уның ҡанын сабыйҙың маңлайына һәм ҡолаҡ ситтәренә һөрткәндәр. Башҡорттар ҡандың һаҡлау көсөнә ышанған, ҡан һаулыҡ һәм көс бирә, иҫәндәр менән әруахтар рухын бәйләй, тип инанғандар.
Баланың ҡул суҡтарына төрлө төҫлө ептәр бәйләгәндәр. Уға яҡты яҙмыш, мул тормош юрағандар.
Үҙ сиратында сабыйҙың әсәһе лә килгән ҡунаҡтарға бүләктәр таратҡан. Кендек инәһенә, әсәһенә һәм ҡәйнәһенә күлдәк йә күлдәклек тауар, яулыҡ йә аҡса бүләк иткән, ҡунаҡтарға – таҫтамалдар һәм яулыҡтар. Муллаға көмөш тәңкә бирелгән. Ул аҡсаны: «Минең улым (ҡыҙым) көмөш кеүек ныҡ, сәләмәт булһын!» – тип теләк әйтеп алған.
Ҡунаҡтар ҙа буш ҡалмаған, яңы тыуған сабыйға кейем-һалым, кәрәк-яраҡ бүләк иткән, борон хатта мал әйткәндәр.
Читайте нас:
© 2020-2024 Сайт журнала "Ватандаш"
Журнал зарегистрирован Управлением Федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных
технологий и массовых коммуникаций по Республике Башкортостан.
Свидетельство о регистрации средства массовой информации ПИ № ТУ02-01535 от 06 июня 2016 года.
Мнение редакции не всегда совпадает с точкой зрения автора.
Авторы несут ответственность за достоверность предоставленной информации.
Редакция сохраняет за собой право выбора материала для печати, редактирования и сокращения.
Рукописи и иллюстрации не рецензируются и не возвращаются.
Главный редактор: Рашида Рафкатовна МАГАДЕЕВА
Заместитель главного редактора: Фаниса ТАГИРОВА
Ответственный секретарь: Гульназ РАХМЕТОВА
Редакторы отделов:
Миляуша МУХАМЕТЬЯНОВА,
Раиля ГАЛЕЕВА,
Зульфия ХАННАНОВА.
Редактор по сайту и соцсетям: Минзаля АСКАРОВА
Художественный редактор: Факил МУСТАФИН
Инженер по верстке: Регина ШАФИКОВА
БАНКОВСКИЕ РЕКВИЗИТЫ:
Филиал ПАО «БАНК УРАЛСИБ» в г.Уфа
р/с 40602810200000000009,
к/с 30101810600000000770,
БИК 048073770
ИНН/КПП 0278066967/027843012
Республиканский информационный центр –
филиал ГУП РБ ИД «Республика Башкортостан»
Телефон
8(347)272-16-41
Эл. почта
Адрес
г. Уфа, ул. 50 лет Октября, 13, 5-й этаж
Рекламная служба
8(347)272-16-41
Редакция
8(347)272-42-07
Приемная
8(347)272-16-41
Сотрудничество
8(347)272-16-41
Отдел кадров
8(347)272-42-07